Page 19 - LevamiunNur_M_Smll

Kâtib Çelebi ve Eserleri

Kâtib Çelebi
17. Yüzyıl Osmanlı bilim dünyasının önemli şahsiyetlerinden biri olan Kâtib Çelebi annesinin ken-
disine aktardığına göre Şubat 1609 (H. Zilkade 1017) tarihinde İstanbul'un Fatih semtinde dünyaya
gelmiştir. Esas adı Mustafa'dır. Âlimler arasında Kâtib Çelebi, dönemin Osmanlı bürokratları arasın-
da ise ifa etmiş olduğu kalfalık görevi dolayısıyla Hacı Halîfe olarak tanınmıştır. Babası Enderun'da
yetişmiş, silahdarlık zümresine mensub, ilme düşkün salih bir zat olan Abdullah Efendi'dir. 1

Beş-altı yaşlarında babasının tutmuş olduğu özel hocalarla tahsil hayatına başlamış olan Kâtib Çelebi
düzenli bir medrese eğitimi görmemiştir. İlk olarak Kırımlı İsa Halife'den Kur’an ve tecvid okumuş,
Kur’an’ı yarısına kadar hıfz etmiştir. Daha sonra İlyas Hoca’dan tasrif ve avamil ve Böğri Ahmed
2
Çelebi’den hat öğrenmiştir. Özel hocaların desteği ve kendi yeteneği ile beceriler kazanmıştır. 14
yaşında iken 1622-23 (H. 1032) babası Abdullah Efendi bizzat kendi ulufesinden günde on dirhem
maaş tahsis ederek Anadolu Muhasabesi'nde göreve başlamasına vesile olmuştur. Bu görevde yaşadığı
tecrübeler aracılığıyla bürokrasiyi ve katiplik mesleğiyle birlikte siyakat yazısı ve hesap kurallarını
öğrenme fırsatı bulmuştur. 3

1623-24 (H. 1033) yılında Osmanlı ordusu Tercan'a sefere çıkınca o da babasının yanında sefere
katılmıştır. Kayseri civarında savaşın nasıl cereyan ettiğini yüksek bir yerden izleme fırsatı bul-
muştur. Daha sonra bu izlenim ve tecrübelerini Fezleke adlı meşhur eserinde ayrıntılı bir şekilde
4
anlatmıştır. 1626'da (H. 1035) yine babasıyla birlikte Bağdad seferine katıldığı zaman dokuz ay
boyunca ordu ile birlikte çekmiş olduğu her türlü zorluğu "el ile gelen düğün bayramdır, bu da
herşeyi bilen Aziz Allah'ın takdiri idi" diyerek teselli bulmuştur. Sefer dönüşü sırasında Musul'a
5

1 Fikret Sarıcaoğlu, Kitâb-ı Cihânnümâ li-Kâtib Çelebi, c. II, TTK, Ankara 2013, s. 6 (Bundan sonra; Sarıcaoğlu Cihânnümâ);
Gottfried Hagen, Bir Osmanlı Coğrafyacısı İşbaşında: Kâtib Çelebi'nin Cihânnümâsı ve Düşünce Dünyası, (çev. Hilal Görgün),
Küre Yay., İstanbul 2015, s. 26-27. (Bundan sonra; Hagen, Osmanlı Coğrafyacısı).
2 Hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Müstakimzâde Süleyman Sadeddin Efendi, "Ahmed-i Ahdeb", Tuhfe-i Hattâtîn, s. 98,
Türk Tarih Encümeni, Ankara 1928.
3 Kâtib Çelebi, Cihânnümâ, Avusturya Milli Kütüphanesi (Viyana), Doğu Elyazmaları Bölümü, Mixt 389, vr. 8a. (Bundan
sonra; Cihânnümâ Viyana).
4 Kâtip Çelebi, Fezleke (Osmanlı Tarihi 1000-165 / 1591-1655) I-II, (haz. Zeynep Aycibin), İstanbul 2017, c. II, s. 603 vd.
(Bundan sonra; Aycibin, Fezleke).
5 Fikret Sarıcaoğlu, “Katib Çelebi’nin Otobiyografileri” İÜEF Tarih Dergisi, (Prof. Dr. İsmet Miroğlu Hatıra Sayısı),
S. 37, 2002. s. 303 (Bundan sonra; Sarıcaoğlu, "Otobiyografiler"), Kâtib Çelebi, Sullemül-Vusûl İlâ Tabakâti'l-Fuhûl,
Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa Koleksiyonu nr. 1877, vr. 271.